13. De Westergracht

Het rangeerterrein aan de Westergracht werd in augustus 1942 gebruikt voor het transport ̶ in vrachtwagons ̶ van Haarlemse Joden naar kamp Westerbork. Vandaar werden velen in veewagons als slachtvee naar Auschwitz afgevoerd. De Joodse inwoners van Haarlem werden opgeroepen zich aan de Westergracht te melden en zij die niet kwamen, werden bij razzia’s opgehaald. Onze moeder kwam totaal overstuur thuis, want had dit drama gezien en vertelde hoe door de open spleten van de wagondeuren huilende mensen om hulp smeekten. Ze schreeuwde: ‘Dit is vreselijk en we moeten er allemaal naartoe om die mensen te bevrijden.’ Inmiddels waren er meer ouderen en iedereen toonde zich geraakt door dit vreselijke bericht, maar wat onze moeder ook zei, uit vrees voor de Duitse moordenaars durfde niemand iets te ondernemen om die mensen te bevrijden.

De Westergracht komt direct in mijn gedachten als ik verneem dat Nederland erg veel moeite heeft spijt te betonen en excuses te maken aan het Joodse volk voor het gebrek aan strijd tegen de moordacties in die jaren. De transporten gingen door. In de Tweede Wereldoorlog zijn honderdduizend Nederlandse Joden omgebracht en eenzelfde aantal Nederlanders bleef desondanks nog steeds lid van de NSB. De koningin en de ministers verbleven in het veilige Engeland. Bijna alle ambtenaren in Nederland bleven in functie en zo ook de hoogste ambtenaren, de secretarissen-generaal. Die hebben onmenselijke wetten aanvaard met als excuus dat NSB’ers hen zouden opvolgen als ze zouden aftreden en dat het dan nog slechter zou worden. Een voorbeeld is de verplichting ̶ in mei ’42 ̶ voor alle Nederlandse Joden een gele ster te dragen. Nederlanders hielpen door Duitsers vervolgden wel met onderduiken en waren actief in het verzet, maar dat betrof slechts een gering deel van de bevolking.

Het uitrangeren van de Joodse bevolking en de levensbedreigende risico’s bij tegenacties zijn extreem, maar het zich voegen bij onaanvaardbaar gedrag is in onze samenleving voortdurend waarneembaar. De zorg voor het eigenbelang prevaleert bij velen. Goedbetaalde adviseurs schikken zich in de positie van knecht van het gelijk van hun opdrachtgever. De onjuist handelende hoge baas wordt daar niet op aangesproken en wie zwijgt stemt toe. De kritischer mens ervaart dit levenslang en verbaast zich tekens weer over het gebrek aan fightingspirit tegen onrecht. Zou ik als volwassen mens wel naar de Westergracht zijn gegaan? Ik weet het niet, maar in talloze andere situaties verbaast het klakkeloos aanvaarden van onrecht in woord en daad mij. Onbegrijpelijk.